Ermənistanın sabiq xarici işlər naziri Vardan Oskanyan Qarabağ məsələsi ilə bağlı məqalə ilə çıxış edib.
Qaynarinfo xəbər verir ki, sabiq nazir prosesləri təhlil etməklə yanaşı, rəsmi İrəvanın bundan sonrakı addımları barədə təkliflər irəli sürüb. Oskanyanın fikrincə, danışıqlar zamanı çox şey qaytara bilər, amma bunun üçün realist olmaq və mövcud vəziyyəti başa düşmək lazımdır.
Sabiq nazirin sözlərinə görə, status-kvonun kəskin şəkildə dəyişdiyini nəzərə alaraq, ATƏT-in Minsk Qrupu çərçivəsində yenidən başlayan danışıqların necə davam edəcəyini təsəvvür etmək çətindir:
“Bu, hətta həmsədr ölkələrin bacarıqlı diplomatları üçün belədir. Bir tərəfdən, 3 həmsədr ölkənin (ABŞ, Rusiya, Fransa) yanaşmaları, digər tərəfdən, Qarabağda rus sülhməramlılarının olması və təbii ki, Rusiyanın siyasi mövqeyinin möhkəmlənməsi vəziyyətin əvvəlki kimi olmayacağını deməyə əsas verir. Bundan əlavə, həmsədr ölkələr münaqişə tərəflərinin hansı danışıqlara gələcəyini bilmirlər”.
Oskanyan qeyd edir ki, bu, ilk görüşdən sonrakı bütün danışıqların gedişatına təsir edəcək məzmun formalaşdırmaq vacibdir. O, son 25 ildə Minsk Qrupunun münaqişənin sülh yolu ilə həlli üçün beş təklif təqdim etdiyini xatırladaraq əlavə edib ki, bu təkliflərin hər biri istisnasız olaraq Qarabağ məsələsində o vaxtkı Ermənistan hakimiyyətinin prinsiplərini və siyasətini əks etdiririb.
Sabiq nazir Ermənistana rəhbərlik etmiş şəxslərin Qarabağla bağlı yanaşmalarını da təftiş edib. O, əvvəlcə Levon Ter-Petrosyanın hakimiyyəti dövrünə nəzər salıb. Oskanyan qeyd edib ki, Levon Ter-Petrosyanın siyasəti ölkənin o vaxtkı və gözlənilən potensialının ayıq bir şəkildə qiymətləndirilməsinə, beynəlxalq və geosiyasi hadisələrdən qaynaqlanan qeyd-şərtsiz reallığa əsaslanırdı:
“Ter-Petrosyan əmin idi ki, Soyuq Müharibədən sonrakı dövrdə dünya hissləri elədir ki, Azərbaycandan kənarda Qarabağın tam öz müqəddəratını təyin etmək mümkün deyil, əks halda pöroblem tədricən həll edilməlidir”.
Levon Ter-Petrosyan
Oskanyan yazır ki, 1997-ci ildə Minsk qrupu Ter-Petrosyanın məntiqini tam əks etdirən iki sənəd təklif edib:
“Birincisi, Qarabağın Azərbaycan daxilində yüksək muxtariyyət almasıdır. Bu layihə Ermənistan və Qarabağ tərəfindən tamamilə rədd edildi. Ardından mərhələli həll planı təqdim olundu. Bu da status müəyyən edilmədən ərazilərin qaytarılmasını ehtiva edirdi. Ter-Petrosyan bu layihəni ən optimal hesab edirdi ki, bu da onun daha sonra istefa verməsinin səbəblərindən biri idi”.
Robert Köçəryanın siyasətinə toxunan sabiq nazirin fikrincə, onun planı mövcud imkanlara deyil, gələcək potensiala söykənirdi və beynəlxalq siyasətdə ciddi praqmatizmlə müşayiət olunurdu:
“Köçəryan əmin idi ki, ölkənin inkişafını təmin etməklə danışıqlar prosesində daha əlverişli mövqelər əldə etmək mümkündür. Əsas geosiyasi oyunçuların yanaşmalarını anlayaraq, həddindən artıq şərtlər qoymadı. O zaman erməni tərəfinin tələbləri Qarabağla Azərbaycan arasında üfüqi əlaqə, Qarabağın təhlükəsizliyini təmin etmək və Qarabağla Ermənistan arasında fasiləsiz əlaqə idi”.
Robert Köçəryan
O deyib ki, Köçəryanın on illik prezidentliyi dövründə Minsk Qrupu Madrid Prinsiplərini hazırlayıb:
“Serj Sarkisyanın dövrü Köçəryanın praqmatizminin qismən inersial, qismən də fəal davamı idi. Bu müddət ərzində heç bir yeni sənəd tərtib edilmədi. Çox güman ki, Madrid prinsiplərinin mərhələli bir versiyası olan “Lavrov Planı” da daxil olmaqla, Madrid sənədində müxtəlif dəyişikliklər edildi”.
Serj Sarkisyan
Paşinyanın hakimiyyəti dövrünü də təhlil edən Oskanyan hesab edir ki, baş nazir çox uğursuz yanaşmaları ilə yadda qalıb:
“Paşinyanın hakimiyyətinin ilk dövründə Qarabağ məsələsindəki mövqeyi qeyri-müəyyən və xaotik idi. Təəssüf ki, əvvəlki hakimiyyətlərin heç bir nümayəndəsi ilə məsləhətləşmək istəmədi. Özünü “heç yerə getməyəcəksən, vaxt da itirməyəcəksən” kimi uğursuz bir dairədə tapdı. Hətta doğru yolda olub-olmadığını soruşmağa ehtiyac da duymadı. Bir müddət sonra Paşinyan, bəlkə də Qarabağ münaqişəsindəki siyasətinin təməl daşı olan bir fikir formalaşdırdı: məsələnin həlli Ermənistan, Artsax və Azərbaycan xalqları üçün məqbul olmalıdır. Bir çox tənqidçi, müharibənin başlamasının səbəblərindən birinin “Artsax Ermənistandır, nöqtə” ifadəsi olduğunu və bu məsələnin danışıqlar yolu ilə həll edilə bilməyəcəyini Azərbaycana əsaslandırdığını söylədi”.
Nikol Paşinyan
Oskanyan daha sonra qeyd edib ki, Paşinyanın səhvləri bununla da bitmir:
“Müharibədən sonrakı dövrdə Paşinyanın yanaşması itkilərimizi və daha da təhlükəli olanı bunu əsaslandırmaqla onun idealizmini qiymətləndirməklə ifadə olunur. Onun idealizmi isə bölgədə sülh dövrünə başlamaq təklifidir. Qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycan danışıqlarda sülhə can atmayacaq – danışıqlar yolu ilə tələblərini yerinə yetirməyə çalışacaq və müharibə zamanı qazanılan üstünlüklərini qanuniləşdirəcək. Bakının atdığı addımlar isə bizi ən azından mənəvi tərksilaha aparacaq. Çox istərdim ki, Paşinyan əvvəlki səhvlərini təkrar etməsin və hazırlıqsız danışıqlara getməsin”.
O, sonda Qarabağ məsələsi ilə bağlı bir neçə taktiki təklif irəli sürüb:
“Danışıqlara yaxşı hazırlaşmaq üçün Paşinyan dar düşüncəli maraqlardan yuxarı qalxmalı və keçmişdə necə xarakterizə etməsindən asılı olmayaraq, danışıqlara mühüm töhfələr verə biləcək insanlarla məsləhətləşməlidir. Qanunverici və icra hakimiyyətlərinin nümayəndələri itkiləri əsaslandırmaqdan çəkinməli və diqqətli olmalıdır. Qorxuram ki, iri çinli məmurlar bunun nə qədər əhəmiyyətli olduğunu anlamasınlar”.
Oskanyan hesab edir ki, danışıqlarda Ermənistan nümayəndələri sülh üçün deyil, təməl prinsipi kimi güc balansı deyil, tərəflərin razılığı və ədalətli həll perspektivi üçün çalışmalıdır. Onun sözlərinə görə, bunun üçün qanuni bir sistemin qurulması üçün səy göstərməlidir:
“Məsələnin hərtərəfli həlli yolunda heç vaxt təzyiq göstərməməli və tələsməməlisiniz. Məhz burada Qaqrabağ məsələsi mərhələli şəkildə həll olunmalıdır. Nəhayət, qlobal və regional mənzərəni və əsas geosiyasi oyunçuların fərqli maraqlarını heç vaxt gözdən qaçırmamalı, yalnız milli prioritetləri rəhbər tutmalıyıq”.
