Azərbaycan əhalisi niyə dəniz məhsullarından az istifadə edir?
Koronavirus pandemiyası ilə əlaqədar dünyada balıq istehsalı, ticarəti və istehlakı azalıb. Lakin Birləşmiş Millətlər Təşkilatının (BMT) Ərzaq və Kənd Təsərrüfatı Təşkilatı (FAO) və İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatının (OECD) proqnozlarına görə, adambaşına qlobal balıq istehlakı 2018-2020-ci illlərin orta göstəricisi ilə müqayisədə (20,5 kq), 2030-cu ildə artacaq (21,2 kq).
Biz dəniz sahilində yaşayırıq, ona görə də balıq vətəndaşlarımızın menyusunda tez-tez olmalıdır, amma bu, belə deyil. Ölkəmizdə adambaşına dəniz məhsulları istehlakının ildə yeddi kiloqramdan bir qədər çox olduğu təxmin edilir. Bu, təbii ki, əvvəlkindən çoxdur – 2009-cu ildə bu rəqəm cəmi 2 kq olub. Amma bu göstəriciyə görə, biz hələ də bir çox ölkələrdən çox uzağıq. Müqayisə üçün qeyd edək ki, 2020-ci ildə Rusiyada “Rosstat”ın məlumatına görə, adambaşına balıq və balıq məhsulları istehlakı 22,2 kq təşkil edib.
“Hazırda yalnız siyənək ucuzdur, kilosunu bazarda 2,5 manata almaq olar. Amma kefal, alabalıq bahadır – kilosu orta hesabla 10 manatdır. Balıq dadlı və sağlam bir məhsuldur. Amma toyuq əti almaq daha sərfəlidir, biz bunu edirik və balıq menyumuzda çox olmur”, – deyə “8-ci kilometr bazarı”ndakı alıcılardan biri əməkdaşımızla söhbətində bildirib.
Başqa bir alıcı da bahalı olduğu üçün nadir hallarda balıq aldığını etiraf edib.
Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına görə, fevralda balıq məhsullarının qiyməti 1,3%, martda isə 3,4% artıb.
Son 20 ildə balıq ehtiyatı dəfələrlə azalıb, balığın bir hissəsi başqa ölkələrdən gətirilir və bütün bunlar qiymətlərə təsir etməyə bilməz.
Dayanıqlı İnkişaf Araşdırmaları Mərkəzinin sədri Nəriman Ağayev AYNA-ya açıqlamasında xatırladıb ki, aprelin 1-dən Azərbaycanda daxili sularda (çaylar, göllər, su anbarları) balıq ovuna müvəqqəti moratorium tətbiq edilib: “Dənizdə kommersiya məqsədli balıq ovu ilə bağlı qadağa isə mayın 1-dən qüvvəyə minəcək və payıza qədər davam edəcək. Tədbir balığın kürü tökmə dövrü ilə bağlıdır. Buna görə də balıq bazarında təkliflər bir az azalacaq. Amma balıq təsərrüfatlarından və xaricdən gətirilən balıqlar olacaq”.
Ölkəyə başqa ölkələrdən gətirilən balıqlara gəlincə, həmsöhbətimizin sözlərinə görə, hətta Həştərxan balıqlarının həcmi indi nəzərəçarpacaq dərəcədə azalıb: “Lakin ölkəyə Rusiya balıqları gətirilir və bundan sonra da veriləcək. İrandan, Türkiyədən və bəzi başqa ölkələrdən də balıq gətirilir, ona görə də qıtlıq yoxdur. Amma logistika dəyişib və bu amil də onun qiymətinə təsir edib”.
“Ümumiyyətlə, əvvəlki qiymətləri və nəyinsə ucuzlaşacağını unutmaq lazımdır. Hər şeyin bahalaşmağa davam edəcəyi reallığı ilə üz-üzəyik. İşçilərin əmək haqlarının artırılması, elektrik enerjisinə, yanacağa xərclər – bütün bunlar daha baha olacaq və sonda istehlakçı hər şeyi ödəyəcək”, – deyə mütəxəssis söyləyib.
Ağayev süni şəkildə yetişdirilən yerli balıqların qiymətindən danışaraq, monopoliya probleminin olduğunu qeyd edib: “Çox vaxt balıq təsərrüfatları balıqları restoranlara və şadlıq evlərinə satır. Dəniz balıqlarına gəlincə, bir sıra səbəblərə görə azalıb, o cümlədən suyun temperaturu dəyişib, Xəzərin və Kürün kimyəvi tərkibi dəyişib, qida bazası da dəyişib. Balıqların kürü tökmək üçün çaylara çıxmasına imkan verməyən brakonyerlərə qarşı mübarizə aparmaq, o cümlədən müxtəlif növ balıqların istehsalını və dənizə buraxılmasını artırmaq lazımdır”.
Mərkəz rəhbərinin fikrincə, əhalinin daha çox balıq istehlak etməsi üçün nəinki münasib qiymətlər lazımdır, həm də dad üstünlükləri mədəniyyətini dəyişmək lazımdır: “Cümə axşamı Sovet İttifaqında balıq günü idi. O dövrdə bir çox iaşə obyektləri balıq təklif edirdi. İndi toyuq əti daha çox reklam olunur, amma balıqları unudublar”.
İqtisadçı ekspert Asiman Quliyev də AYNA-ya şərhində SSRİ-də balıq gününün yaxşı ənənə olduğunu deyib: “Yaxşı olardı ki, iaşə şəbəkəsinin brendini peşəkarlar işləsin, orada dadlı və münasib qiymətə müxtəlif balıq yeməkləri satsınlar. Milli mətbəxdə çoxlu balıq yeməkləri var və onları kütləviləşdirmək lazımdır”.
Müsahibimizin dediyinə görə, gölməçələrdə yetişdirilən balıqlar əhali arasında o qədər də populyar deyil: “Çoxları dəniz balıqlarına üstünlük verirlər. Tələbə, şübhəsiz ki, qiymət faktoru təsir edir: balıq toyuq ətindən qat-qat bahadır”.
“Biz sahibkarları balıqçılıq sənayesi ilə məşğul olmağa təşviq etməliyik. Bir çox ölkələrdə, xüsusən də Asiya ölkələrində çoxlu dəniz balıqları təsərrüfatları yaradılır. Biz isə bu istiqamətdə balıqçılığı inkişaf etdirməliyik. İnkişafda həm dövlət, həm də balıq istehsalçıları maraqlı olmalıdır. Bu məsələ kompleks yanaşma tələb edir. İki mühüm məsələni həll etmək lazımdır – ölkənin balıq ehtiyatlarını məhv olmaqdan necə qorumaq və balıqları istehlakçılara necə təqdim etmək. Təchizat çox olsa, qiymət aşağı düşəcək”, – deyə Quliyev vurğulayıb.
Elya Belskaya
